Czytanie dzieciom – codzienny rytuał, który rozwija, uspokaja i łączy

Treść

Czytanie dzieciom to jedna z najprostszych, a zarazem najskuteczniejszych form wspierania rozwoju emocjonalnego, poznawczego i społecznego. Wystarczy kilka minut dziennie, by w dziecku budować świat słów, emocji i znaczeń. Choć może się wydawać, że w epoce telefonów, tabletów i seriali książka odchodzi w cień, badania prowadzone w Polsce jednoznacznie potwierdzają, że czytanie dzieciom to praktyka, która naprawdę wpływa na ich rozwój i przyszłe funkcjonowanie w szkole i w życiu.

Dzieci, którym regularnie się czyta, lepiej rozwijają mowę, szybciej uczą się rozumienia tekstu, mają bogatsze słownictwo i większą łatwość w budowaniu wypowiedzi (Zasacka, 2014). Badania prowadzone przez Instytut Badań Edukacyjnych wskazują, że czytanie w domu koreluje z wyższymi wynikami w nauce oraz z większym zainteresowaniem światem i wiedzą (PIRLS 2021). Regularny kontakt z książką rozwija także wyobraźnię i myślenie przyczynowo-skutkowe, ponieważ dziecko, słuchając historii, musi w myślach odtwarzać obrazy, postacie i zdarzenia.

Czytanie to jednak nie tylko nauka języka. To przede wszystkim emocjonalny dialog między dzieckiem a dorosłym. Podczas wspólnego czytania tworzy się wyjątkowa więź, bo rodzic czy nauczyciel jest w pełni obecny – skupiony na dziecku, na jego reakcjach, pytaniach i emocjach. Dziecko, słuchając głosu dorosłego, czuje się bezpieczne, ważne i zauważone. Psychologowie podkreślają, że wspólne czytanie działa jak naturalny „trening emocjonalny” – pomaga dziecku rozpoznawać uczucia, uczy empatii i buduje wewnętrzne poczucie bezpieczeństwa (Zasacka, 2014; Białek, 2018).

W badaniach przeprowadzonych w ramach kampanii „Cała Polska czyta dzieciom” wykazano, że w placówkach, gdzie głośne czytanie odbywa się regularnie, dzieci są spokojniejsze, chętniej współpracują z rówieśnikami, lepiej radzą sobie z emocjami i mają większą motywację do nauki (Fundacja ABCXXI, 2010). Czytanie na głos wpływa na rozwój emocjonalny również dlatego, że dziecko uczy się przeżywać emocje bez konieczności ich doświadczania w realnym życiu. Może się bać razem z bohaterem, współczuć mu, cieszyć się z jego sukcesów – a to wszystko rozwija empatię i umiejętność rozumienia innych ludzi (Białek, 2018).

Polskie badania społeczne wskazują też, że 71% rodziców deklaruje, iż czyta swoim dzieciom przynajmniej raz w tygodniu, a większość z nich dostrzega w tym nie tylko wartość edukacyjną, ale też emocjonalną. Rodzice najczęściej wymieniają rozwój wyobraźni, wzbogacenie słownictwa i wzmocnienie więzi jako główne efekty wspólnego czytania (SW Research, 2021). Z kolei raporty Instytutu Książki podkreślają, że dzieci, które w domu mają kontakt z książką, znacznie częściej sięgają po lekturę samodzielnie w późniejszych latach życia (Raport o stanie czytelnictwa w Polsce, 2023).

Czytanie pełni też ważną funkcję w rozwoju poznawczym. Kiedy dziecko słucha historii, ćwiczy uwagę, koncentrację i pamięć roboczą. Każde opowiadanie wymaga śledzenia wątku, rozumienia relacji między bohaterami i przewidywania konsekwencji działań. To naturalne treningi poznawcze, które przygotowują mózg do nauki szkolnej (Koźmińska, 2009). Naukowcy zwracają uwagę, że wspólne czytanie wspiera również rozwój funkcji wykonawczych, czyli zdolności planowania, analizowania i samokontroli (Zasacka, 2014).

Ogromne znaczenie ma sposób, w jaki dorosły czyta. Badania polskich pedagogów i psychologów pokazują, że najlepsze efekty przynosi tzw. czytanie dialogowe – gdy dorosły nie tylko czyta tekst, ale też rozmawia z dzieckiem o treści, zadaje pytania, zachęca do przewidywania i dzielenia się emocjami (Białek, 2018). Dziecko nie jest wtedy biernym słuchaczem, lecz aktywnym uczestnikiem. Takie czytanie rozwija krytyczne myślenie, umiejętność wnioskowania i komunikowania się.

Czytanie ma również znaczenie wychowawcze. Książki pozwalają rozmawiać z dziećmi o tematach trudnych – strachu, śmierci, przyjaźni, inności czy przemocy – w sposób dostosowany do wieku i emocjonalnych możliwości. Dziecko uczy się rozumieć świat, jego złożoność i różnorodność. W badaniach nad funkcją literatury dziecięcej podkreśla się, że wspólne czytanie kształtuje moralność, uczy wartości i pomaga w budowaniu obrazu siebie jako osoby zdolnej do refleksji i wyboru (Papuzińska, 2013).

Nie można też pominąć wpływu czytania na rozwój społeczny. Dziecko, które dorasta w domu, gdzie książka jest obecna, wchodzi do szkoły z większym zasobem słów i doświadczeń, co przekłada się na pewność siebie i łatwiejsze relacje z rówieśnikami. Z kolei uczniowie, którzy czytają wspólnie z rodzicami, częściej wykazują postawę ciekawości i wytrwałości w nauce (PIRLS, 2021).

Wszystkie te wnioski prowadzą do jednego: czytanie dzieciom to nie luksus, lecz fundament rozwoju. Wspólny czas z książką to moment, w którym dziecko doświadcza spokoju, bliskości i uwagi dorosłego – wartości, których często brakuje w codziennym pośpiechu. To właśnie wtedy kształtuje się jego sposób myślenia, odczuwania i reagowania na świat. I choć wydaje się to czymś prostym, regularne czytanie ma długofalowy efekt – dziecko, któremu czytano, staje się dorosłym, który rozumie siebie i innych, potrafi słuchać, myśleć i współodczuwać.

Bibliografia:

• Białek, M. (2018). Czytanie dzieciom jako forma wspierania rozwoju emocjonalnego i społecznego. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
• Fundacja ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom. (2010). Raport z realizacji kampanii „Cała Polska czyta dzieciom”. Warszawa.
• Koźmińska, I. (2009). Wychowanie przez czytanie. Warszawa: Świat Książki.
• Papuzińska, J. (2013). Inicjacje literackie: wprowadzenie w lekturę i interpretację utworów dla dzieci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• SW Research (2021). Polscy rodzice o znaczeniu czytania dzieciom – raport z badań opinii. Warszawa.
• Zasacka, Z. (2014). Czytelnictwo dzieci i młodzieży: raport z badań Instytutu Badań Edukacyjnych. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
• Instytut Badań Edukacyjnych (2022). PIRLS 2021: Wyniki polskich uczniów w badaniu umiejętności czytania ze zrozumieniem. Warszawa.

Katarzyna Bara